نماز پر شکوه عید امام رضا علیه السلام که نا تمام رها شد!

پس از مجلس بیعت براى ولایتعهدى حضرت رضا علیه السلام که در روز 5 رمضان سال 203 رخ داد. (25 روز بعد) روز عید فطر فرا رسید(5) مامون توسط شخصى، براى امام رضا علیه السلام پیام داد که براى نماز عید آماده شو و آن را اقامه کن و خطبه آن را بخوان.

امام رضا علیه السلام به مامون پیام داد: به شروطى که در مورد ولایتعهدى بین من و تو بود آگاه هستى، بنابراین مرا از خواندن نماز عید و خطبه (که از شئون حکومت است) معاف بدار.

مامون مى خواهم با انجام این کار، احساسات مردم آرام گردد، و آنها فضائل و کمالات تو را بشناسند.

حضرت رضا علیه السلام کراراً از مامون مى خواست که مرا معاف بدار، ولى مامون با اصرار و پا فشارى، مى گفت: باید نماز عید را شما اقامه کنى!!

سرانجام حضرت رضا علیه السلام به مامون پیغام داد که اگر بنا است من نماز را بخوانم، من مانند روش پیامبر صلى الله علیه و آله وسلم و امیر مومنان علیه السلام نماز مى خوانم (نه مانند روش خلفا).

مامون: «هر گونه مى خواهى، بخوان.» «آنگاه مامون دستور داد تمام مردم صبح زود به در خانه امام رضا علیه السلام آمده و اجتماع کنند».

یاسر خادم مى گوید: سرداران و سپاهیان در خانه امام و اطراف آن اجتماع کردند، مردم از بزرگ و کوچک و زن و مردم و کودک سر راه امام، صف کشیدند، عده اى در پشت بامها رفتند (شکوه ملکوتى خاصى همه جا را فرا گرفت) هنگامى که خورشید طلوع کرد، امام رضا علیه السلام غسل نمود و عمامه سفیدى که از پنبه بود بر سر نهاد، یک سرش را روى سینه و سر دیگرش را میان دو شانه انداخت، و دامن به کمر زد و به همه پیروانش دستور داد چنان کنند.

سپس عصاى پیکان دارى را به دست گرفت و بیرون آمد، ما در پیشاپیش آن حضرت حرکت مى کردیم او پا برهنه بود وقتى که حرکت کرد و سر به سوى آسمان بلند کرد و چهار بار تکبیر گفت (آنچنان تکبیرهاى آن حضرت پر جذب و ملکوتى بود که) ما گمان کردیم آسمان و در و دیوار، همه با او هماهنگ و همنوا مى گویند:

الله اکبر...

 

ارتشیان و کشوریان، با شکوه ویژه اى، صف در صف ایستاده بودند، امام رضا علیه السلام در خانه ایستاد و فرمود:

الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، (الله اکبر) على ما هدانا، الله اکبر على ما رزقنا من بهیمه الانعام و الحمدالله على ما ابلانا.(6) 

همه جمعیت، صداى خود را به این تکبیرها بلند کردند (آنچنان آواى ملکوتى تکبیر در فضاى ملکوتى محضر امام، پیچید و اثر بخش بود) که سراسر شهر «مرو» یکپارچه به گریه و شیون و فریاد تبدیل گردید. هنگامى که سردمداران و روسا، دیدند امام رضا علیه السلام با کمال سادگى وبا پرهنه از خانه بیرون آمده از مرکبها پیاده شدند و پا برهنه گشتند و همراه امام حرکت نمودند، حضرت در هر ده قدمى مى ایستاد و سه تکبیر مى گفت، زمین و زمان با احساسات پر شورى در حالى که گویا اشک مى ریزند، با غرش تکبیر، همنوا شده بودند.

وضع آن صحنه عظیم ملکوتى را به مامون گزارش دادند، فضل بن سهل ذوالریاستین (نخست وزیر و رئیس ارتش) در نزد مامون بود، به مامون گفت:

«اى امیر مومنان! اگر امام رضا علیه السلام با شکوه به مصلى برسد، مردم شیفته مقام او گردند (و آنگاه براى مقام شما خطرناک خواهد شد)، صلاح این است که از او بخواهى تا بازگردد.»

 

مامون، شخصى را نزد امام رضا علیه السلام فرستاد و توسط او درخواست بازگشت کرد. امام رضا علیه السلام بى درنگ کفش خود را طلبید و سوار بر مرکب شد و بازگشت.

شیخ مفید (ره) در ارشاد مى نویسد. مامون براى حضرت رضا علیه السلام چنین پیام داد: ما تو را زحمت دادیم و نمى خواهیم زحمت دیگرى بر تو افزون گردد، کرم فرما و بازگرد، و باید همان پیش نمازى که (قبلا) با آنها اقامه نماز مى کردم، نماز را اقامه کند.» امام علیه السلام بازگشت، سر و صدا و فریاد و اختلاف مردم بلند شد و در آن روز نماز عید بدرستى انجام نشد.(7)  

 

پاسخ امام رضا علیه السلام به پرسشهاى اعتراض آمیز همان گونه که قبلا یاد آورى شد، هرگز امام رضا علیه السلام به پذیرش و لایتعهدى راضى نبود، بلکه بر اثر تهدید مامون، به آن مجبور گردید.

نا خشنودى آن حضرت در حدى بود که مى گفت: «خدایا اگر نجات من از آنچه در آن هستم به وسیله مرگ است، همین لحظه مرگ مرا برسان، آن حضرت همواره محزون و غمگین بود تا از دنیا رفت.»پس از ولایتعهدى ظاهرى آن حضرت عده اى به صورت سوال و بعضى به صورت اعتراض، از آن حضرت پرسیدند: ک چرا ولایتعهدى مامون را پذیرفته است؟ آن بزرگوار در پاسخ آنها گاهى مى فرمود:

«عزیز مصر، مشرک بود، حضرت یوسف پیامبر خدا بود، یوسف از عزیز مصر در خواست کرد که او را رئیس دارایى کشور کند، در صورتى که مامون مسلمان است و من نیز وصى هستم.»

زمانى مى فرمود: خدا مى داند که مرا بین قبول و قتل مجبور ساختند، قبول را بر قتل ترجیح دادم، آیا یوسف علیه السلام پیامبر خا نبود او هنگام ضرورت رئیس دارایى کشور مصر گردید، اضطرار و اجبار مرا بر آن واداشت.» (8)

 

 

 

  

و در عبارتى فرمود:

على انى ما دخلت فى هذا الامر الا دخول خارج منه، فالى الله المشتکى، و هو المستعان:

« به علاوه من بر مساله و لایتعهدى وارد نشدم مگر همچون کسى که در عین ورود بیرون آن هستم. (یعنى هیچ گونه دخالتى ندارم بلکه فقط نامى از ولایتعهدى است) به سوى خدا شکایتم را مى برم، و او است محور یارى طلبان.»

شخص دیگرى به امام رضا علیه السلام عرض کرد: چه چیز موجب شد که ولایتعهدى مامون را پذیرفتى؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمومد: «همان چیزى که موجب شد جدم امیر مومنان على علیه السلام به شوراى (شش نفرى عمر بن خطاب) وارد گردید.»

از این پاسخها چند مطلب زیر به دست مى آید:

1- امام رضا علیه السلام از پذیرش ولایتعهدى ناراضى بود.

2- آن حضرت براى قبول آن، مجبور گردید.

3- ولایتعهدى آن حضرت، ظاهرى و اسم بى مسمّى بود.

4- ولایتعهدى او همچون ورود یوسف در دستگاه طاغوتى فراعنه مصر، براى احقاق حق و دفاع از حقوق مستضعفین، از روى ضرورت بود.

5- ولایتعهدى آن حضرت، همچون ورود امیر مومنان على علیه السلام در شوراى شش نفرى عمر، از روى اجبار و اتمام حجّت بود.

اینک در اینجا براى توضیح بیشتر به یک نمونه، شامل بیانات فرهنگ ساز آن حضرت، و موضعگیرى سیاسى او، و مناظرات او اشاره مى کنیم، تا به آنچه گفته شد پى ببریم.